METAL DEDEKTÖRÜ

Günümüzde kullanılan metal dedektörleri veya altın dedektörleri diye bilinen algılama sistemleri aslında tarihçelerine bakıldığında ne kadar kapsamlı olduğu anlaşılacaktır. Kısaca literatüre bakmak gerekirse, 1874’te, Fransız asıllı elektrik mühendisi ve mucit olan Trouvé tarafından, günümüz metal dedektörünün prototipi olan ve insan vücudundaki mermi gibi metal nesnelerin yerini tespit etmek için üretilmiştir. Dedektörler radyo frekansı ile çalışan cihazlardır. Üzerinde bulunan bobinler alıcı ve verici kısmını oluştururlar. Verici kısımda üretilen elektromanyetik dalga bir metale rastladığı zaman, metal üzerinde bir akım indüklenir. Bu metal üzerinde indüklenen akım, bir manyetik dalga üreterek, dedektör üzerindeki alıcı bobin üzerinden akım geçmesini sağlar. Elde edilen sinyal, bir yükselteç yardımıyla güçlendirerek ses sinyaline ve görüntülü olarak bildiririm verir. Metal dedektörleri arkeolojide metal eserler bulmak için kullanılırken, 1958’de bir askeri tarihçi olan Don Rickey, Little Bighorn Savaşı’nın yerini haritalandırmak için bir metal dedektörü kullandı. 1980’lerin ortalarında ise Doug Scott’ın Little Bighorn Savaşı’ndaki çığır açıcı çalışması, savaş alanı manzaralarının yeniden yapılandırılmasında metal algılamanın faydasını ve arkeolojik bir yöntem olarak kullanışlılığını gösterdi. Kullanım alanı oldukça geniştir. Askeri mayın, silah aramalarında, konser, havaalanı ve alışveriş merkezi üst aramalarında zararlı olabilecek eşyaları bulmamızda, arkeolojik ve jeolojik kazılarda yardımcı olur. 

Bugün teknoloji ve bilimin yaratmış olduğu metal dedektörleri tarihimizi anlamamıza yardımcı olacak bir buluş olarak gelişmelerine devam ederken savunma sanayisinde de kullanılarak -mayın arama dedektörleri- Birinci Dünya Savaşından günümüze kadar can kayıplarını azaltmaya devam etmektedir. Özellikle gelişmiş ülkeler metal dedektörlerinden ya da altın dedektörlerinden yararlanarak kültürlerini dünyaya tanıtma fırsatı elde etmektedir. Metal dedektörleri kullanıcıları tarafından bulunmuş bazı muazzam tarihi eserlere örnek vermek gerekirse bu Staffordshire definesi olabilir. Staffordshire definesine 3.285 milyon pound değer biçilmiş ve define Birmingham Müzesi tarafından metal dedektör kullanıcısından satın alınmıştır. Bir başka örnek ise Ringleme Kupası olabilir bu kupaya 270 bin Sterlin değer biçilmiş ve bu altın kupa British Müzesi tarafından yine eseri bulan metal dedektör kullanıcısından satın alınmıştır. Örnekleri çoğaltmak istersek eğer, Batı Bagborough definesine ise 40 bin 650 Sterlin ödeme yapılarak Somerset Müzesi tarafından metal dedektör kullanıcısından satın alınmıştır. Türkiye özelinde bakmak gerekirse, yıllık tarihi eser kaçakçılığından elde edilen gelir 50 milyon Euro civarındadır. Bunun sebebi Türkiye’de gerçekleştirilen legal veya illegal kazılardan çıkan eserlerin devlet veya müze tarafından diğer ülkeler gibi satın alınmamasından kaynaklı olabilir. Özellikle metal dedektör kullanıcıları tarafından kaçak kazılar sonucunda çıkartılan kıymetli birçok eser kültür bakanlığı tarafından kültür varlığı statüsüne sokulduğu için metal dedektör kullanıcılarına parası ödenmemektedir. Özellikle 2863 sayılı kanunda gerekli düzenlemeler yapıldığı takdirde bu durum ortadan kalkmış olacaktır. Bu tür kanunların düzenlendiği ülkeler mevcuttur örneğin 1996 Hazine yasası İngiltere parlamentosu tarafından yürürlüğe sokulmuştur. Tarihi eseri bulan kişi satmak isterse eğer devlete veya müzelere satabilir. genellikle birbirini küçümseyen dedektörcüler ve arkeologlar arasındaki ilişkilerin çözülmesine katkıda bulunmaktadır. Çünkü arkeologlardan çok daha fazla metal dedektör kullanıcılarının bu tür eserleri buldukları ve çıkarttıkları bilinen bir gerçektir. Şuan da müzelerde sergilenen eserlerin birçoğu metal dedektör kullanıcılarından yakalanan eserlerdir. Ruhsatlı kazıların kolaylaştırılması, ruhsatlı kazılarda çıkan eserlerin tarihi ne olursa olsun parasının bulan kişiye veya kazı sahibine ödenmesi tarihi eser kaçakçılığını ortadan kaldıracaktır. 

Türkiye’de birçok metal dedektör kullanıcısı diğer gelişmiş ülke vatandaşları gibi halk arkeolojisini para kazanma amacı ile icra etmektedir. Para kazanma bölümünü legal hale getirebilirsek hiçbir metal dedektörü kullanıcısı tarihi eser kaçakçılarına eser satmayacaktır.