Mankala, Mancala, Mangala,Afrika'da wari, warri, ware, walle, awari, aware, awaoley, awele, oware, owari, wouri, bao, soro, mangola, gabata, mulabalaba, ayo ve sadeqa gibi farklı isimlerle anılmaktadır. Bu isimlerin bazıları belli mankala çeşitlerinin isimleridir.
En tanınmışları Nijerya’dan Ayo ve batı Afrika ile Karayipler’de oynanan Wari’dir.
Mankala dünya çapında bilinen ve oynanan bir oyundur. Ancak oyundaki çukur ve kullanılan taş sayısı milletlere göre değişebilmektedir.
Türkiye'de ve Türk Dünyası'nda; Kale, Kuyu, Kuyu Gayası, Kuyucuk, Mankala, Mangala, Melle Kayası, Güç Oyunu, Tokuz Korgool, Dokuz Kumalak vb. adlarla bilinmekte ve halen oynanmaktadır. Bir iddiaya göre Arapçadaki hareket ettirmek kelimesinden türemiş bir isimdir. Mankala belirli bir oyunun adı değil, oyunların genel adıdır. Türkçe Min kala (bin kale) sözünden doğan Mankala adıyla tanınması, dünyanın bazı bölgelerinde Kale veya Kalah adıyla bilinmesi, Mankala'nın çok geniş bir coğrafyaya taşınan bir Türk kültür ögesi olduğunu düşündürtmektedir. Üzerinde farklı sayılarda keseler bulunan, genelde tahta bir tabla üzerinde, sayılı misket veya taşla oynanırlar.
Satrancın Batı ülkelerindeki rolünü Asya ve Afrika ülkelerinde satrançla birlikte mankala görür.
Dünyada halen oynanan Mankala her iki yanda altışar oyuk ve birer de kale adı verilen sayı çukuruyla oynanır. Oyunun başında 12 oyun çukuruna üçer tane taş (ya da tohum ya da top vb.) bırakılır. İlk oyuncu kendi tarafındaki 6 çukurdan birini seçer ve içindeki taşları, saatin tersi yününde, sıradaki çukurlara birer birer bırakarak ilerler. Rakip kaleye taş bırakılmaz ve kendi kalenize bıraktığınız her taşı kazanırsınız. Son taşınızı kendi kalenize bırakırsanız bir kere daha oynarsınız. Eğer son taş kendi tarafınızdaki boş oyun çukurlarından birine gelirse bu boş çukurun karşısındaki rakip çukurdaki tüm taşları kazanırsınız ve son bıraktığınız taşla birlikte kendi kalenize geçirirsiniz. Bir taraftaki tüm çukurlar boşaldığında oyun biter ve rakip taraf kalan tüm taşlarını kazanmış sayılır. En çok taşı toplayan oyunu kazanır.
Türk Mankala oyunlarında, Türklerdeki kutsal sayılar ve Türk Felsefesi belirgindir. Oyunda dokuzar çukur ile yedi veya dokuzar taş bulunur. İlk taş kendi kalesine veya çukuruna bırakılır ki bu baba ocağını temsil eder.
Kaynak; http://tr.wikipedia.org
Kaynak; http://tr.wikipedia.org
